برگزاری جلسه دفاع ازرساله آقای سعید صالحی

خلاصه خبر: تحلیل روانشناسی محیط زیستی کنشگران تاثیر¬گذار در رفتار پایداری منابع آب زیرزمینی در استان فارس

  گروه:ترویج و آموزش کشاورزی

جلسه دفاع از رساله :آقای سعید صالحی                              

عنوان رساله:تحلیل روانشناسی محیط زیستی کنشگران تاثیر­گذار در رفتار پایداری منابع آب زیرزمینی در استان فارس

ارائه کننده:سعید صالحی

استاد راهنما :  آقای دکتر محمد چیذری

 استاد مشاور اول :آقای دکتر حسن صدیقی

استاد مشاور دوم : آقای دکتر مسعود بیژنی

استاد ناظر داخلی:آقای دکتر عنایت عباسی

استاد ناظر داخلی:آقای دکتر همایون فرهادیان

استاد ناظر خارجی : آقای دکتر سید محمود حسینی

استاد ناظر خارجی:آقای دکتر خلیل کلانتری

نماینده تحصیلات تکمیلی: آقای دکتر عنایت عباسی

مکان :آمفی تئاتر شماره 2

تاریخ:95/08/12

ساعت:8:30

چکیده:

در حالي که در دنياي کنوني، ميزان برداشت از منابع آب زيرزميني، بيش از ميزان تغذيه‌ي آن است​و در اين شرايط، بخش کشاورزي در ايران نيز مصرف‌کننده‌ي بيش از 92 درصد منابع آب تجديدپذير مي‌‌باشد، به اعتقاد کارشناسان، مسأله کمبود و فقر کيفيت آب براي مصرف انسان، يکي از چالش‌‌‌‌‌‌های عمده‌ي زيست‌محيطي است که در قرن 21، بشر با آن روبرو خواهد شد. علت عمده‌ي معضلات زيست‌محيطي، ريشه در ساختار روانشناختي آن‌ها از عملکرد انسان دارند و بسیاری از این مشکلات، ریشه در رفتار انسان دارند و می‌توان با درک رفتار انسان​ها، آنها را حل نمود. به عبارت دیگر، مشکلات زيست‌محيطي، در واقع معضلات رفتاري بشريت هستند. ايران به لحاظ ويژگي‌هاي فيزيوگرافي، هيدرولوژي و زمين‌شناختي، به 609 محدوده‌ي مطالعات آب زيرزميني تقسيم‌بندي شده که هر کدام واحد هيدرولوژيک تقريباً مستقلي از يکديگرند؛ هر محدوده‌يمطالعاتي نیز در برگيرنده‌ي يک يا چند دشت بوده و فعاليت‌هاي کشاورزي در آن صورت مي‌گيرد. تقسيم‌بندي کشور از لحاظ آب زيرزميني به محدوده‌هاي مطالعاتي، نگاه به مسأله‌ي آب را علاوه بر رويکرد کلان و مقياس ملي، به يک رويکرد مياني و مقياس منطقه‌اي،قابل واکاوي مي‌نمايد.هدف کلي اين رساله، تحليل رفتار کنشگران تأثيرگذار در پايداري منابع آب زيرزميني کشاورزي استان فارس بر مبناي روانشناسي محيط‌زيست مي‌باشد که در پنج گام انجام گرديد. روانشناسي محيط‌‌‌زيست يک زمينه بين‌رشته‏ای است که به بررسي تأثير متقابل و برهم‌کنش بين انسان و محيط پيراموني‌اش مي‌‌پردازد.

در گام اول که به صورت مروري و تاريخي انجام گرفت به واکاوي تغييرات بکارگيري منابع آب زيرزميني در بخش کشاورزي ايران از ديدگاه روانشناسي محيط‌‌‌زيست پرداخته شد. نتايج نشان داد در 50 سال گذشته، در نتيجه‌ي چند مرحله اصلاحات ارضي و به تبع آن اصلاحات آبي، از يک طرف، باعث افزايش تعداد آب‌بران و رقابت منفي آن‌ها در افزايش حجم برداشت سالانه از منابعآبي زيرزميني بویژه در بخش کشاورزي شده و از طرف ديگر، بهعلت اضافه برداشت‌ها از اين منابع آبی، باعث ايجاد روند فقر آبي در آبخوان‌ها و تبديل آن‌ها از آبخوان‌های با برداشت آزاد به آبخوان‌ها ممنوعه و ممنوعه بحرانی شده است که ادامه اين روند، به عنوان يک مسأله‌ی جدي در پايداري منابع آب زيرزميني و ايجاد يا تقويت مناقشه آب در بين آب‌بران به شمار مي‌رود. بر مبناي هدف گام اول، دو مسير پژوهشي مشخص گرديد. اول آنکه آيا رفتار بهره برداران آب زيرزميني پايدار بوده و چه عواملي بر رفتار آنها تأثيرگذار مي‌باشند؟ دوم آيا منابع آب زيرزميني پايدار هستند؟ اين دو مسير، مبناي انجام گام‌هاي دوم و سوم رساله بودند.

در گام دوم، مبتني بر پارادايم روانشناسي محيط‌زيست، رفتار پايداري آب زيرزميني، مورد سنجش قرار گرفت و عوامل مؤثر بر آن در بين بهره‌برداران آب زيرزميني بررسي گرديد. بدين منظور، پس از طراحي شاخص فني آسيبپذيري آب زيرزميني کشاورزي(AGWVI)، 102 محدوده‌ي مطالعات آب زيرزميني استان فارس ارزيابي و با استفاده از تکنيک تصميم‌گيري چند معياره TOPSISرتبه‌بندي گرديدند و محدوده‌هاي کران‌هاي بالا، متوسط و پايين آسيب‌پذيري (محدوده‌هاي مطالعاتي فراشبند، داريان و صادق‌آباد)، به عنوان واحد تحليل سطح اول انتخاب شدند و در ادامه، محدوده‌ي آبخوان سه محدوده‌ي مطالعاتي و مالکان چاههاي کشاورزي به عنوان سطوح بعدي واحد تحليل، تعيين گرديدند، ضمن آن که مجموع سه محدوده‌ي موردنظر، به عنوان نمونه کلي استان فارس مورد بررسي قرار گرفت. داده‌ها با استفاده ازتحليل مسير به روش مدل‌سازي معادلات ساختاري، تحليل شد و نتايج نشان داد رفتار پايداري بهره‌برداران آب زيرزميني در سه نمونه‌ي پژوهش استان فارس، داريان و صادق‌آباد از نوع "رفتار برابرنگر" اما در نمونه‌ي فراشبند از نوع "رفتار طرفدار محيط‌زيست" بوده و دو متغير باور ويژه‌ي آب زيرزميني و درک عوامل زمينه‌اي، مؤثرترين متغيرها بر رفتار پايداري آب زيرزميني در نمونه‌هاي پژوهش بودند.

در گام سوم، بر مبناي ابعاد نوين پايداري سقزو (Seghezzo, 2009)​به عنوان چارچوب نظري، به روش کيفي و با استفاده از تکنيک دلفاي فازي (FuzzyDelphi)و از طريق پرسشنامه الکترونيک (E-Questionnaire)، اقدام به طراحي شاخص پايداري آب زيرزمينيکشاورزي (AGWSI)مبتني بر چهار معيار تناسب علمي، قابليت اندازه‌گيري، سادگي و صرفه اقتصادي و با يک رويکرد فني و اجتماعي شد.

در گام چهارم، ابتدا زيرشاخص اجتماعي AGWSIبا توجه به نتايج گام دوم، اصلاح و بهبود يافت و در ادامه، سه محدوده‌ي کران‌هاي بالا، متوسط و پايين آسيب‌پذيري (محدوده‌هاي مطالعاتي فراشبند، داريان و صادق‌آباد)، توسط اين شاخص ارزيابي شدند و نتايج نشان داد در هر سه نمونه‌ي پژوهش، آب زيرزميني کشاورزي پايدار نيست و در محدوده‌ي فراشبند، وضعيت ناپايداري نسبت به دو محدوده‌ي ديگر بالاتر بود.

گام پنجم به نتيجه‌گيري و پيشنهادها اختصاص يافت. بر مبناي نتايج، نظام دانشگاهي ترويج و آموزش کشاورزي در بحث آموزش موارد مربوط به آب بويژه آب زيرزميني دخالتي نداشته است، ضروري است با راهاندازي گرايش تحصيلي اين رشته در مقطع کارشناسي، به تربيت مروج آبياري بويژه آب زيرزميني توجه گردد. بهعبارت ديگر، در رشته ترويج و آموزش کشاورزي به صلاحيت‌حرفه‌اي لازم جهت آموزش و ترويج آبياري توجه نشده است و از طرفي، امروزه با توجه به شرايط کشور و قرارگرفتن در شرايط خشکسالي، تربيت متخصص موضوعي آب بويژه آب زيرزميني بيش از پيش ضرورت دارد. از طرف ديگر، برنامه‌هاي مداخله‌گري ترويج کشاورزي در نظام اداري چه در قالب وزارت کشاورزي و چه در قالب سازمان نظام مهندسي کشاورزي، در زمينه پايداري آب زيرزميني، می‌باید به فشارهاي اجتماعي و طرفداران محيط‌زيست‌ بيروني نيز پاسخ مناسبي داشته باشد. بنابراين، انجام پژوهش‌هاي کاربردي، اجراي برنامه‌هاي ارشادي و هدايتي و همسوسازي رفتارهاي کشاورزان در خصوص آب زيرزميني، مبتني بر جلب مشارکت بهره‌برداران و اقدام در جهت تغيير در ارزش‌ها، باورها و انگيزه‌هاي کشاورزان به عنوان مديران مزرعه و همچنين ساماندهي نظام کشاورزي متعارف به عنوان راهبردهاي درمان‌کننده پيشنهاد مي‌شود. ضمن آن که در ساختار سازماني شرکت‌هاي آب منطقه‌اي استاني، ساختار کارشناسي دفترهاي مشارکت‌هاي مردمي و طرح‌هاي‌هاي زودبازده در جهت مطالعات اجتماعي و ترويجي آب زيرزميني اصلاح و بهبود يابد. همچنين به منظور پيشگيري از تشديد مشکلات در وضعيت آب زيرزميني مثل روند افزايشي کاهش سطح آب زيرزميني و تخليه آبخوان‌ها و به تبع آن، پيشروي جبهه شوري در سفره‌هاي آب زيرزميني، اقدامات حفاظتي چون تجهيز چاه‌هاي کشاورزي به کنتورهاي هوشمند، اجراي سامانه‌هاي پمپاژ متمرکز و بهبود الگوي کشت، در محدوده‌هاي مطالعاتي با آسيب‌پذيري کمتر، در اولويت برابر با محدودههاي با آسيب‌پذيري بيشتر، اجرا گردند.

 

واژه‏های کلیدی:آب زيرزميني، روانشناسي محيط‌زيست، رفتار پايداري، شاخص آسيب‌پذيري آب زيرزميني، شاخص پايداري آب زيرزميني، استان فارس.


10 آبان 1395 / تعداد نمایش : 4059